Theo sáng kiến Vành đai Con đường, thành phố Tabriz sẽ trở thành một điểm quan trọng nối tiếp các tuyến đường cung cấp dầu mỏ và kết nối thành phố Urumqi ở Tân Cương (Trung Quốc) tới Tehran.
Lợi và hại
Tờ Al-Monitor cho rằng, có những điểm lợi thế và bất lợi đối với Iran khi hợp tác cùng Trung Quốc.
Đầu tiên, có thể thấy lợi ích rõ ràng nhất là Iran sẽ có ít nhất 2 phiếu trong số 5 phiếu của thành viên thường trực tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc để thoát khỏi lệnh cấm vận của Mỹ. Moskva vẫn ủng hộ Bắc Kinh trong mối quan hệ đối tác chiến lược này.
Thứ hai, Iran có thể tăng cường sản xuất dầu mỏ và khí đốt từ ba mỏ chính và tạo ra ảnh hưởng lớn tới thị trường năng lượng thế giới. Nhờ vào những lợi ích mới, Iran có thể trở lại và 'lợi hại gấp nhiều lần' trước đây.
Thứ ba, Trung Quốc có thể tăng cường nhập khẩu dầu mỏ Iran và giúp Tehran thoát khỏi khủng hoảng kinh tế. Tuy nhiên, Bắc Kinh sẽ khó có thể bù đắp khoảng trống kinh tế mà các công ty phương Tây để lại sau khi cấm vận kinh tế bắt đầu có hiệu lực. Một số công ty dầu mỏ Trung Quốc như Sinopec và China National Petroleum đã tới Iran.
Bên cạnh đó, có một số điểm bất lợi cho Iran khi phụ thuộc vào Trung Quốc.
Ảnh minh họa: AP
Đầu tiên, Trung Quốc là khách hàng lớn nhất của cả Iran và khối các nước Ả Rập. Điều này sẽ khiến nền công nghiệp năng lượng ở Trung Đông phát triển mạnh bởi Ả Rập Saudi và các nước Ả Rập khác cũng đã hướng đông nhiều hơn trong thời gian gần đây. Trung Quốc và các nền kinh tế châu Á vẫn phải phụ thuộc vào nguồn cung cấp năng lượng từ Trung Đông trong khi Mỹ có thể tự cung cấp còn EU đang thực hiện những chính sách lớn để giảm rác thải cacbon.
Không chỉ có vậy, giao dịch giữa Trung Quốc và các nước Ả Rập đã đạt 244,3 tỉ USD vào năm 2018, trong khi các công ty Trung Quốc kí kết hợp đồng xây dựng trị giá 35.6 tỉ USD với các nước Ả Rập với nguồn đầu tư trực tiếp vào khoảng 1.2 tỉ USD. Do đó, sau khi kết thúc thỏa thuận đối tác 25 năm, Iran sẽ phải 'sống chung' cùng các đối thủ Ả Rập và cả hai phía đều sẽ chịu ảnh hưởng lớn từ Trung Quốc.
Thứ hai, Trung Quốc có thể sẽ trì hoãn việc đưa Iran vào Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) cho tới khi cấm vận được dỡ bỏ bởi Bắc Kinh vẫn tuân thủ theo JCPOA.
Kể cả khi Iran vào SCO, Trung Quốc cũng sẽ phải chấp thuận cả Ả Rập Saudi và Các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) giữa lúc cuộc mâu thuẫn giữa các thành viên như Ấn Độ và Pakistan đã khiến diễn đàn này gặp nhiều khó khăn.
Cuối cùng, thắt chặt mối quan hệ với Trung Quốc đồng nghĩa với việc Iran sẽ khép lại cánh cửa với phương Tây, buộc Tehran phải tham gia lâu dài trong những chương trình mang lại lợi ích của Trung Quốc.
Cam kết với Trung Quốc sẽ hạn chế năng lực thương mại của Iran trong thời gian dài. Trong khi đó, mặc dù Bắc Kinh là đối tác thương mại lớn nhất của Tehran, Trung Quốc vẫn có giao dịch thương mại hàng năm trị giá 650 tỉ USD với Mỹ và EU vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc.
Mặc cho cấm vận của Mỹ, Trung Quốc tiếp tục mua dầu của Iran, nhưng khối lượng đã ít hơn nhiều so với năm ngoái. Vì vậy, mặc dù Tehran sẽ phải tiếp tục phụ thuộc vào Bắc Kinh, nhưng điều ngược lại sẽ không xảy ra.
Có thể thấy, chính sách Hướng Đông sẽ không dễ dàng đối với Iran. Phụ thuộc vào bất kì quốc gia nào để nhận được sự ủng hộ về an ninh và kinh tế cũng sẽ khiến Tehran suy yếu dù cho việc đó có thể giúp giải quyết những vấn đề hiện thời, tăng cường thương mại và củng cố nền kinh tế Iran. Trước khi kí kết quan hệ đối tác chiến lược 25 năm với Trung Quốc, Iran cần suy nghĩ thấu đáo hơn.