Một khi đã rời OPEC, Qatar có thể chủ động điều chỉnh hoạt động sản xuất dầu mỏ, và có quyền nâng sản lượng trong khi các thành viên khác phải cắt giảm để ổn định thị trường. Việc làm của Qatar có thể gây ra “hiệu ứng domino” một khi các nhà sản xuất nhỏ trong OPEC cảm thấy không được lợi lộc gì từ việc tham gia OPEC.
OPEC cũng bị đánh giá là chịu sự chi phối của các nước không phải thành viên tổ chức như Mỹ hay Nga, đặc biệt Saudi Arabia - thành viên chủ chốt của OPEC, bị cáo buộc do Washington “giật dây”. Các quyết sách của OPEC chịu sức ép lớn từ những nước kiểm soát nguồn cung dầu toàn cầu Mỹ và Nga.
Trước khi hội nghị ở Vienna diễn ra 1 ngày, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã hối thúc OPEC và các đồng minh không cắt giảm sản lượng dầu mỏ trong năm tới nhằm tránh đẩy giá dầu thế giới lên cao. Điều này đã khiến nhiều nước trong OPEC không “vừa lòng” và chắc chắn sẽ phải cân nhắc, tính toán lợi ích của chính mình.
Bên cạnh những sức ép từ bên ngoài, uy tín và vị thế của OPEC cũng đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng do nhiều tranh cãi, bất đồng nội bộ giữa các nước thành viên, trong đó phải kể đến những mâu thuẫn dai dẳng giữa Saudi Arabia và Iran hay giữa Saudi Arabia với Qatar.
Trên lý thuyết, OPEC là một tổ chức kinh tế, song hoạt động của tổ chức không tránh khỏi bị tác động bởi yếu tố chính trị, bởi những căng thẳng ngoại giao, quân sự hay cuộc đua giành ảnh hưởng giữa một bên là Saudi Arabia và bên kia là Iran, thành viên sáng lập và cũng là nước sản xuất dầu mỏ lớn thứ ba trong OPEC.
Những thách thức đối với OPEC còn phụ thuộc vào một loạt yếu tố, trong đó có dầu đá phiến, loại dầu do Mỹ sản xuất. Nhiều dầu đá phiến hơn cũng sẽ khiến vai trò của OPEC sẽ ngày càng suy giảm hơn. Ngoài ra, phải kể đến việc những nước ngoài OPEC tăng sản lượng để giành thị phần cũng sẽ tạo thách thức lớn đối với khối này trong tương lai.
Hầu hết các thành viên OPEC đều tỏ ra lo ngại khi giá dầu giảm trong khi nguồn thu từ xuất khẩu dầu mỏ đóng góp một phần quan trọng cho ngân sách chính phủ của nhiều nước, đặc biệt tại khu vực Trung Đông - nơi vốn được coi là giếng dầu của thế giới. Ước tính đến nay các thành viên OPEC đã chịu thiệt hại tổng cộng 9 tỷ USD do việc dầu mỏ mất giá và phải giảm sản lượng xuất khẩu trong khi bị mất thị phần vào tay những nhà sản xuất khác.
Khách quan mà nói, giá dầu giảm xuất phát từ nhiều yếu tố ngoài tầm kiểm soát của OPEC. Bên cạnh nguyên nhân cơ bản do cung vượt cầu, nhu cầu về dầu của những nước tiêu thụ hàng đầu như Trung Quốc, vốn được coi là “công xưởng của thế giới” lại suy giảm, còn Ấn Độ chỉ chấp nhận mua dầu với mức giá vừa phải.
Iran có lý khi cho rằng mục tiêu OPEC cần hướng tới là “cân bằng thị trường dầu mỏ” để đảm bảo duy trì nguồn thu từ dầu mỏ ở mức “chấp nhận được” đối các thành viên của tổ chức này, bằng không rất có thể tiếp tục sẽ có những thành viên khác rời bỏ tổ chức này.
Tại Trung Đông, không chỉ Qatar mà cả Saudi Arabia hay UAE cũng đang có dấu hiệu “chuyển hướng” nền kinh tế nhằm giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ. Thậm chí có thông tin cho rằng tiếp sau Qatar, Iraq cũng đang “rục rịch” muốn rời khỏi OPEC.
Iraq hiện là thành viên xuất khẩu dầu lớn thứ hai trong OPEC và cũng không muốn bị gây áp lực phải cắt giảm sản lượng khai thác trong bối cảnh 90% GDP của nước này phụ thuộc vào xuất khẩu dầu. Nếu những quốc gia sản xuất dầu lớn nhất trong OPEC không còn cần tổ chức này nữa thì nhiều khả năng các nước thành viên khác cũng sẽ “đường ai người ấy đi”.
Có thể đúc kết rằng tương lai của OPEC hiện phụ thuộc vào khả năng chung sống của các thành viên chủ chốt ở Trung Ðông và như nhà phân tích Jeff Yastine của hãng Banyan Hill (Mỹ) đánh giá: “Thế giới cũng không tốt hơn hay cũng chẳng xấu đi nếu thiếu OPEC”. Về lâu dài, OPEC cần có những chiến lược mới để đối phó với các thách thức trong tương lai nếu muốn duy trì sự tồn tại của mình.